Iemand zei gisteravond ‘Congo is het Afrika van Afrika’ daarbij doelend op het tijdsbesef en nakomen van afspraken. Maar het geldt voor meer karakteristieken. Het is het ‘hart van Afrika’ dat zowel schatrijk als straatarm is.

Congo ligt centraal in Afrika, grenst aan 9 landen en het is een na grootste land van dit continent. Het bevat ruwweg het hele afwateringsgebied van de Congo-rivier. ‘De stroom’ is een gigantische rivier, in lengte alleen door de Nijl gepasseerd. Er stroomt meer water per seconde doorheen dan door alle Europese rivieren samen. Er staat onder Kinshasa een waterkrachtcentrale met tweemaal de capaciteit van die in de Drieklovendam in China. De centrale kan half Afrika van elektriciteit voorzien. Echter … ‘de stroom’ geeft ons vaak geen stroom en op het platteland al helemaal aan niemand. De reden: de Inga-centrale ligt grotendeels stil en de distributielijnen ontbreken.

Volgens de jaloerse andere kolonisatoren in de 19de eeuw was Congo een ‘geologisch schandaal’. Het gebied bevat ongelooflijke hoeveelheden mineralen in zijn bodem: coltan, diamant, goud, koper, tin. Daarnaast heeft het bijna 50% van het tropisch regenwoud van Afrika op zijn grondgebied. Congo is dus schatrijk en niet alleen in potentie. Het meeste geld verdwijnt echter in de zakken van de nationale elite (vaak politici en militairen) of van buitenlandse ondernemers. De Congolees blijft even arm als voor en tijdens de kolonisatie. En hij lijkt zich daar bij neer te leggen ook.

Ik vraag me weer eens af hoe dat werkt. In Burkina wordt hard gewerkt en is men trots op wat men bereikt in dit arme land. Als de oogst tegenvalt, zoekt men andere manieren van inkomsten (bv door naar het buitenland te vertrekken). Als men vindt dat de elite zich teveel verrijkt, gaat men de straat op (zoals in 2014 en 2015 gebeurde).

Heeft Congo last van de vaak beschreven ‘vloek van de grondstoffen’? In grondstofrijke landen als bv ook Angola en Nigeria gaat heel veel geld om. Via gekonkel en gefoezel pakt iedereen wat hij pakken kan. De armen doen er alles aan om het voorbeeld van de zelfverrijking van de hogere lagen na te volgen. Het gevolg is dat er weinig aangepakt wordt en dat het geld slechts via machinaties, manipulaties, vriendjespolitiek, smeergeld, etc. naar onderen sijpelt.

Dit nepotisme wordt versterkt doordat de overheid ofwel meedoet, ofwel afwezig is, maar in ieder geval niets investeert. Dit proces doorbreken kost veel moeite en tijd. De Belgische organisatie Broederlijk Delen doet dat via hun rechtenbenadering in hun programma: burgers moeten voor hun rechten leren opkomen, moeten hun rechten kunnen opeisen bij de autoriteiten.

Op een seminar leidde een Congolese pater Jezuïet, die voor een internationale organisatie werkt, het concept van de rechtenbenadering en de mensenrechten in. Hij deed dat leuk en gelardeerd met voorbeelden. “Als ik door de politie hier aangehouden word, dan laat ik op mijn smartphone de Congolese wetgeving zien en vraag beleefd welke wet ik precies overtreden heb”.

De deelnemers aan het seminar waren best van hoog niveau, vond ik. Wel vaak cynisch als het over de democratische rechten in de ‘Democratische’ Republiek Congo ging. Bij wie moet je in deze failed state in hemelsnaam je recht opeisen?! Wat citaten:

“Als een ambtenaar geld nodig heeft, draait hij een lamp uit het plafond van zijn kantoor. Als hij meer nodig heeft, neemt hij de bureaustoel mee. Daarom zijn de overheidskantoren kaal gestript. Als jij wat van die ambtenaar nodig hebt, is hij blij en kan hij nóg meer verdienen. Hoe doorbreek je dat?”

‘Pharmasac’: de medicijnen die de ziekenhuizen van buitenlandse donoren krijgen, worden door de verplegers doorverkocht – ongeacht de kwaal – en de opbrengst wordt in eigen zak gestopt. Op een andere manier medicijnen verkrijgen, is moeilijk.

“Ik was afgevaardigd naar de klimaatconferentie in Parijs, en met mij nog 300 andere Congolezen. Die anderen hebben zich beperkt tot foto’s maken en shoppen in de stad. Terwijl dit hét moment was om het behoud van het regenwoud in Congo op de kaart te zetten”.

Dit is allemaal het beruchte article 15 (bepaald geen artikel uit het mensenrechtenmanifest van de VN): ‘Débrouillez-vous’ ofwel: ‘zie zelf maar hoe je overleeft’. Het is het enige werkzame wetsartikel in deze failed state. Aan de andere kant heeft Congo alle VN-declaraties ondertekend en is het de rol van de burgers om de overheid aan deze afspraken te houden. Het seminar van Broederlijk Delen ging over hoe je dat het best kunt doen.